װיקיװערטערבוך:vikipedye/yidishe vikipedye
← Yiddish Wikipedia →
 |
ארטיקל צו איבערקוקן די דעטאַלן אין דער טעמע זײַנען מעגלעך פֿאַלש, נישט ענציקלאפעדיש אדער נישט נייטראליש. ביטע דאס דורכשמועסן אין דעם שמועס בלאַט. |
די יידישע וויקיפעדיע איז די וויקיפעדיע אויפן יידישן שפראך.
עס איז אזא סארט עלעקטראנישע ענציקלאפעדיע וועבסייט וואס אלע אידיש רעדער פון דער גארער וועלט, זענען ערמעגליכט, באויפטראגט און געלאדענט, דאס פרייערהייט און אפנערהייט, צוגלייך פאר יעדן אייניג, שרייבן און רעדאגירן אויפן אינטערנעט, - אלס וואלענטורען אן באצלאט קיין געלט אדער אנדער טובת הנאה.
עס מערקווערדיגע צוליב די הויפט זייט וואס איז שטענדיג לעבעדיג מיט אקטועלקייטן וואס פאראינטערסירן און באשעפטיגען די חרדישע אידישע וויסען.[1]
עס איז געגרינדעט געווארן כ' אדר ה'תשס"ד (מארץ 13 2004) [2], היינט צוטאגס אנטהאלט זי 724 ארטיקלען. [3]
וויקימעדיע פאונדאוציע
ענדערןאלע שפראכן וויקיפעדיעס, איבער 260 [4]אין צאל, זענען איין גרויסער [5]פיל-שפרעכיגער פרייער אנציקלאפעדיע פראיעקט אונטער די בעלות [6]פון די נישט-פאר-פראפיט וויקימעדיע פאונדאוציע הויפטקווארטירט אין פלארידע, געגרינדעט דורך זשימי וועילס.
די וויקימעדיע פונדאציע איז אזא סארט וואולטעטיגער ארגענעזאציע וואס האט אויף זיך געלייגט דעם ציל צו ברענגן דעת און וויסענשאפט צו יעדן מענטש אויף די וועלט פריי אן אפצאל, מוסטער:מקור, דורך דעם וואס זיי שענקן צו יעדן אייניג די בעלות צו זאגן וואס איז אמתמוסטער:מקור.
דאס ווערט דורכגעפירט דורך אויסנוצען דעם מאדערןענם וויקי סאפטוועיר פאלטפארמע; וואס לאזט יעדן איינעם ענדערן אייניג און מיט קאנסענסוס צוזאמן אויפאמאל יעדעס ענין. אזוי ארום האט די פאונדאוציע אוועקגעשטעלט אן אנציקלאפעדיע אין כמעט יעדע שפראך אויף די וועלט, אין פארעם פון וויקיפעדיעס.
נישט בלויז ענציקלאפעדיעס נאר אויך פרייע ווערטערביכער, אין יעדן שפראך, אין פארעם פון וויקיווערטערבוך. און אזוי ווייטער בילדער און ביכער זאמעלונגען און נאך פילע פראיעקטן וואס באפרייט די מענטשליכער וויסענשאפט פארן יעדן מענטש אייניג.
די פאונדאציע געבט זיך בעיקר אפ אין די טעכנישע אינציאטיוו און גרינדונג פון די פראיעקטן, אבער נישט אין איר ווערטשאפט, ווי צום ביישפיל טוט זי בלויז אויפהאלטן אירע סערווערס, דורך פאנדרעיזינג, וואס קאסט אפ שווערע מיליאנען א יאר. אבער זיי קענען אבסאלוט גארנישט אריין רעדן בנוגע די אינהאלט פון די דאזיגע פראיעקטן, נאר לאזן די וואלענטורן שאפן קאנסענסוס איבער יעדעס ענין וויאזוי און וואס פונקטליך עס זאל דאקומענטירט ווערן און וויאזוי עס זאל ווערן אויסגעשטעלט די סאפטטוועיר און די דעזיין דערפאר.
עס איז אזוי אויסגעשטעלט אז אלעס וואס מען שרייבט ווערט אטאמאטיק באפרייט פאר יעדן צו קאפירן און זיך באנוצן אן רשות פארן אייגענעם געברויך פון די גאנצע וועלט, דעריבער קען מען נישט דארטן קאפירן גארנישט וואס האט עפעס קאפירעכטן.
וויקיפעדיע
ענדערןדי אידישע וויקיפעדיע איז אויסגעשטעלט אויפן האר, און פירט זיך גענוי, ווי א יעדער אנדערער וויקיפעדיע.[7]
דאס ווארט וויקיפעדיע איז א צוזאמשמלעץ פון 2 ווערטער, וויקי נאכן סאפטוועיר אויף וואס די סייט לויפט, אין לשון פון שנעל אויף האוואישער שפראך, און פעדיע (פון אנציקלא-פעדיע) וואס מיינט אין לאטייניש, ארומענעמדיג אלעס.[8]
עס איז אויסגעשטלעט אין א היאראכיע פון מענטשען וואס קיינער קען נישט געוועלטיגען איבער דעם אנדערןס דעה נאר אלעס ווערט געטאן דורך קאנסענסוס.[9]
עס זענען פארהאן סיסאפן (א פארקערצונג פון 2 ווערטער סיסטעם אפארעיטאר) וואס ווערן ערוויילט דורך די קהילה[10] צו אינפארסירן די קאנסענסוס שאפונג דורך צייטווייליג אפשפארן יעדע ענין וואס איז אין מחלוקת און א שטער פארן כלליתדיגן בוי פון וויקיפעדיע[11].
גארנישט און קיינער ווערט צענזורירט,[12] נאר בלויז אויף די צייט ביזווילאנג קאנסענסוס ווערט געשאפן, קען דאס ווערן צענזורירט נישט קיין סעקונדע שפעטער וואס מען שליכט דאס.[13]
אויך זענען פארהאן באנוצער אויף העכערע שטאפל פון כוח, ווי די ביראקראט וואס מאכט די סיסאפען[14], און די סטוארטס, וואס איז נאך העכער, ער פאסט אויף אז די באנוצער זאלן זיך טאקע באגיין לויטן סיסטעם[15].
אנציקלאפעדיע
ענדערןדי אידישע וויקיפעדיע האט בלויז איין [16]מיינונג און ציל פון פארשפרייטען דעת, דורך דינען אלס א פרייער און אפענער אנציקלאפידיע אינעם יידיש שפראך.[17]
אבער פארט שטעלט דאס מיט זיך פאר קלענערע צילן אויף איר וועג.
די פאלגענדע 5 אינטערגאלע פאקטארן שפילן א גרויסער ראלע דא אינעם אידישען וויקיפעדיע: 1. דאמינירינסטער אידישער אינטערנעט וועב סייט. 2. פארשפרייטן אידישקייט. 3. אריינברענגן דעמאקראטיע אין חרדישען לעבןס שטייגער. 4. לימוד התורה. 5. א אידישער קהילה.
די דאזיגע 5 ענינים, זענען טאקע נישט א ציל פאר זיך, אבער זענען אטאמאטיש אינעם גרעסערן בילד פונעם פראיעקט, און דינען אלס מטרה און אגענדע, צייטווייליג דורכאויס דעם פראצעס, צו עררייכן א פולשטענדיגער גענצליכער אידישער אנציקלאפעדיע:
אינטערנעט
ענדערןדער יידישער וויקיפעדיע איז מולטי-אינטערעסע, דאס הייסט עס בארירט יעדן ענין זאך באגריף וואס דער מענטש זוכט, על כל פנים כלפי די אנדערע יידיש רעדענדיגע סייטס איז עס גאר אנדערשט. דאס איז נישט קיין פשוטער אנציקלאפעדיע, קהילה,[18] צייטונג[19], לערנען צענטער, בלאג[20], ביזנעס[21], פארטאל[22], אדער סיי וואסאראע אנדערע באגרעניצטער ציל פאר איין אינטערעסע.
מען קען נישט באצייכענען די אידישע וויקיפעדיע אלס בלויז עפעס א וועב סייט, ווייל דאס איז נישט איין סייט אין פשוטן זין פון ווארט, נאר א איבער 3000 זייטן.
פראבלעם
ענדערןטראץ דעם וואס אין די היימישע קרייזן, וואס זענען די אידיש שפראךמוסטער:מקור, איז פארהאן א הארבע איסור פון רבניםמוסטער:מקור נישט חלילה צו נוצען אינטערנעט, אלס גזירה, זיך אפהיטן פונעם ספיריטואלען לאך, נישט אריינצופאלן צו טמא'נע ארטיקלן אדער זייטן פיל מיט שמוץ כפירה און נארישקייטן, וואס פארלענדען די נפש פון יעדן רעליגיעזען מאן.
איז אבער די אידישער וויקיפעדיע אויסגעשטלעט אלס אנטיביאקטיק און ציל וואס אדרעסירט און ווירקט צו פארמיידען דעם גזירה פון די רבנים דורך מינימיזירן דעם פראבלעם. ווייל אנשטאט זיך פארהוילן און אנטלויפן פונעם לאך, [23], טוט זי טוישען די מציאות פונעם גאנצען קרקע ארום, דאס זאל ווערן א כשר'ע, טהור'ע און הייליגער באגריף דורך אויסשפרייטען מער קרקע און בערג ארום די לאך, בי די לאך וועט ווערן א נאדל אז א מענטש זאל נישט אין איר אריינפיטען.
נסיון
ענדערןנישט אז דער לאך וועט ווערן אויס, אידישע וויקיפעדיע קען קיינעם נישט איינטיילן נישט זיך צו קריגן, נישט אינעם, נישט אינעם אינטערנעט, און אוואדאי נישט פונעם אידישען וויקיפעדיע[24].
די אידישע וויקיפעדיע קען אויך נישט פטור ווערן פון שטותים און נארישקייטן, און סאבסעקווענטלי תאווה און שמוץ וועט אויך אייביג פארבלייבן א גרויסע נאכפראגע אויפן אינטימער באהאלטענער מעדיאם פון אינטערנעט, וואס קיינער קען קיינמאל נישט וויסן די אידענטיטעט פון די סופלייערס און אירע קונדען. דאס איז א פאקט וואס קיין איין רב מלאך אדער באשעפער גייט נישט טוישן. בעלי עבירות וועלן אייביג האבן זייער בחירה ביז משיח'ס טאג צו זיין קאנפראנטעט מיט די גרעסטע נסיונות דורכצופאלן און זינדיגן[25].
אפילו ווען די אידישע וויקיפעדיע וועט האבן א גאזיליאן ארטיקלן פון חכמה און קדושה וועט דאס נישט גענצליך אפהאלטן איגנאריזם. און עמי הארצים וועלן נישט אויפהערן צו עפענען און פירן נארישע וועב סייטס אדער שרייבן אין אידישען וויקיפעדיע צו שטופן זייער טאג, און זיך פעלזשערען זייער ליידיג גיין, מיט לשון הרע'ס און אנדערע תאוות וואס טרייבט זייער שאפן און פוסטער לעבן.
דאס איז א זאך וואס וועט אייביג ווערן אנגעקוקט און גערעכענט פאר טייל ווי אינפארמאציע.
דעת
ענדערןאבער די כוח פון דעת, אויב איז דאס פריי און אפען פאר יעדן, איז דאס אומשטאנד און אויסגעשטעלט צו טראנספארמירן דעם קאלעקטיווער פענאמענען וואס איז עקספאוזד צו איר[26], אפצולאזן אטאמאטיק די זייטיגע שטותים[27] און אויפפאדערן דעם באנוצער זיך באטייליגן און בויען דוקא א לעבן און א אינטערנעט און א אידישען וויקיפעדיע, וואס איז כל כולו א תיקון העולם במלכות שדי[28] בלויז מיטן עיקר און בלויז מיטן אמת[29]. און די אלע אנדערע טמא'נע מחשבות און שרייבונגען, וועלן מילא בטל ווערן נישט בלויז בשישים[30], נאר וועלן נישט עקזיסטירן אין חשיבות אפילו נישט כטיפה מן הים[31].
די גזירה נישט צו שווימען אויפן אינטערנעט וועט זיך שוין נישט אויספעלן. ווייל די נסיון צו שווימען אויפן אינטערנעט וועט זיין א שווערע און גארנישט קיין ציענדע פארן יצר הרע[32].
פונקט ווי א שטוב היינט וואס אנטהאלט נישט אין איר קיין חומש איז נישט קיין אידישע[33], איז זיך שווער פארצושטעלן וויאזוי וועט א אידישע שטוב קענען עקזיסטירן אן א אינטערנעט וואס די אידישע וויקיפעדיע האט איר פארוואנדעלט אין א הייליגטום פון תורה, עבודה, גמילת חסדים, קריטיש וויכטיגע הנהגות צום לעבן און אזוי ווייטער[34].
יידיש
ענדערןאויבן אויף קוקט דאס טאקע אויס ווי אן היסטארישער קונסט, אז די אידישע וויקיפעדיע וואקסט. טא, היינט צוטאגס זענען דאך בלויז חרדים אידיש רעדער[35] וואס זייער צווייטער שפראך איז ענגליש און נישט היברו [36]
און חרדים נוצען זיך נישט [37] מיט אינטערנעט, אינדערויסן פון ביזנעס געברויך[38], און די וואס פייפן יא אן די רבנים האבן דאך נישט קיין אינטערעסע אין אידישקייט, [39], און האבן נישט קיין אידיש פאנטס אויף זייער קאמפיוטער, ווייל זייערע האביס צו שווימען אויפן אינטערנעט פארלאנגט זיך נישט גארנישט אין אידיש טייפן, און בכלל זיך לערנען טייפן שנעל אויף א קאמפיוטער קיבארד אנדערע פאנטס ווי ענגליש וואס מען נוצט פאר ביזנעס, איז א מלאכה וואס איז גארנישט אזוי גרינג[40].
דעריבער איז וואונדערליך ביז גאר די וואוקס פון א אידיש סייט וואס איז בלויז געטריבן פון אידיאל און נישט פון ביזנעס אדער האבי.
אבער דאס איז גופא דער תירוץ אז וויבאלד דער אידיש שרייבער וואס האט אידישע פאנטס אויף זיין קאמפיוטער, און קענטעניס זיך צו באגיין פלינק און שנעל מיט איר צו טייפן גאנצעטע שורות און ארטיקלן, איז אזא איינער, וואס ארבייט אין זיין לעבן צו פארעמען די מיינונג פון אנדערע דורך שרייבן אידיש צו צוליב פרנסה פאר די פארטייאישע צייטונגען, ווי דער בלאט אדער דער איד, אדער פשוט צוליב הוצאת ספרים און טייפסעטינג פאר ביכער.
איז דאס אידיש ווארט דאך זייער לעבן און שאפן, ממילא זענען זיי אנגערייצט און געאייגענט צו טוישן און זיך שלאגן איבער דעם דעת הקהל, איז דאך דאס דער גאנצער כוונה פון אידישער וויקיפעדיע אז מען קען שרייבן אן אנציקלאפעדיע אן באצאלט פאר אירע שרייבער ווייל דער רייץ צו פארעמען די תוכן לויט א בייעסד פערזענליכער מיינונג איז מער טרייב קראפט ווי געלט.
גוגעל פאקטאר
ענדערןהיינט צוטאגס איז גוגעל זוך מאשין, דער גאנצער אויספארמונג און פאפולערקייט פונעם קאלעקטיווען אינטערנעט. [41] און גוגל מאכט דעם אידישן וויקיפעדיע פאר די אינטערנעט אין אידיש.
ווייל דער הויפט מהלך וויאזוי גוגל ארבייט איז צו לינקן ווער עס האט דאס מערסטע לינקס. [42]
די אידישע וויקיפעדיע איז אויסגעשטעלט מיט די מערסטע לינקס פון אלע וועב סייטס און זאל האבן מער לינקס פון אלע וועב סייטס צוזאמן. [43].
דעריבער וויבאלד זי האט אזויפיל לינקס שיקט איר גוגל אלע אידישע אינטערנעט באנוצער וואס זוכן סיי וואס עפעס ווערטער אין יידיש, אין די מאסן אסאך מער ווי אלע אנדערע סייטס פארהאנען.
עס וועט זיך כמעט נישט מאכן א זוך פון א ווארט אין יידיש אן צענדליגע אידישער וויקיפעדיע ווייזונגען אויף די ערטשע פאר בלעטער פון די רעזולטאטען, וואס דאס איז קריטיש אנטשיידען פאר די זוכער צו שלום מאכן מיטן מצב און אריינגיין בלויז דארטן.
איז דעריבער כאטשיג אזא סייט ווי למשל די אידישע הייד פארק, ווי היימישע סאטמארע אינגעלייט זיצן רוב טאג,[44] איז באמת געווען ביזן אויפקום פון אידישען וויקיפעדיע דאס מערסטע באקאנט, צוליב די סאטמאר מחלוקת נייעס און ארגומענטס, וואס ברעכט דארטן אויס יעדע ליאדע סעקונדע, מיט די מעכטיגע ציענדע דעמגאגיע פון די פארטיי ספאוקסלייט, וואס ווערן דארטן באצאלט צו אנהייצען די פייער און אינטערטעינען די טרופן[45], ממילא איז דאס אין אמתן געווען מער פאפולער ביי יידיש רעדענדע אינטערנעט באנוצער[46].
זענען זיי אבער טעכניש און פאקטיש מער נישט אנערקענט אלס א ריכטיגער פאפולערע וועב סייט אז אלגעמיינע באזוכער זאלן דארטן וועלן גיין צוליב די גאר שטארק ווייניגער לינקס וואס זיי פארמאגן פון די אידישער וויקיפעדיע.
אזוי ארום קומט אויס אז גוגעל שטופט דעם אידישען וויקיפעדיע דאס צו מאכן פאפולער איינצונעמען דאס גאנצער אינטערנעט מיט אן אטאטמאטישער גאלאפ און טרוים אויסצורייניגען דאס גאנצער אינטערנעט.
הונדערטער אידן באנוצן זיך מיטן אידישן וויקיפעדיע כסדר, טעגליך[47], אבער וויבאלד זיי שרייבן נאך נישט אזויפיל, איז ווארשיינליך דער אקטועלקייט פאקטאר א גרויסער ראלע אין דעם פאפולערקייט פון אידישן וויקיפעדיע.
צוליב דעם וואס די אקטועלע ארטיקלען וואס דער אידישער וועלט באהאנדלט און קאכט זיך, ווערט אטאמאטיק ארויפגערוקט אויף די אגענדע פונעם הויפט באשאפטיגונג אינעם אידישן וויקיפעדיע[48].
דאס מאכט דאס זייער ציענד צוריקצוקומען באזוכן דא שטענדיג, נאר בלויז פאר איין מינוט, צו באטראכטן אויב די וועלט האט זיך נישט געטוישט זינט זייער לעצטער וויזיט אויפן אידישן וויקיפעדיע.
די עדיקשאן איז ביי טייל שווערער און ביי טייל גרינגער אבער הונדערטער באנוצער באזוכן דא כאטשיג איינמאל א טאג, צו אינדערפרי פארן ארבייט, צו ביי מיטאג איבעררייס אדער ביינאכט יעדער איינער לויט זיין לעבן.
דאס איז די אמת סיי פאר די באנוצער וואס זענען בלויז ליינער, ווייל זיי ווילן זיך באקענען מיט אלעס און אלעמען וואס אינטערסירט די וועזן פון אידן איבער די גארער וועלט, און אויך פאר די שרייבער, וואס אפילו זיי ווייסען דאך דאס שוין, זענען זיי פארט עדיקטעט דאס אויסצופארעמען לויט וויאזוי זיי ווייסן דאס, און צוריקדרייען אויב איינער האט גענדערט אין זייערע אויגן די וועלט לויט ווי זיי האלטן אז דאס ברויך צו זיין.
כאטשיג די אידישע וויקיפעדיע איז דירעקט נישט קיין נייעס אגענדע[49], קען מען דאך נישט באהאלטן און פארשליסן די אקטועלע ארטיקלן פון אירע באנוצער, ווייל די פאקט איז אז מיט יעדע געשעניש טוישט זיך באמת דער באטרעפענדער ארטיקל און מען מוז דאס פארעכטן, און וויבאלד די אקטועלע ארטיקלן פון איר אנציקלאפעדיע ווערט הייס און ביזי מיט אפדעיטס, יעדער לויט זיין אייגענארטיגער זייט פון זיין קוק וואונקל אויפן מציאות. באמערקען דאך אלע דאס.
אזוי ארום איז די אידישע וויקיפעדיע בדיעבד געווארן אלס דער איינציגסטער אידישער טאג צייטונג וואס איז פארהאן היינט צוטאגס וואס אידיש רעדער קענען זיך באוויסען וואס איז היינט אין די נייעס און ווער האט היינט געמאכט די העדלייןס, און וועלכע ענין איז שוין ווידער אקטועל פאר דאס רוב אידיש רעדער ציוויליזאציע.
אויב אן ענין איז א ברעיקינג ניוז דאס הייסט אז עס גאר שטארק אקטועל ווערט דאס תיכף פלוצלינג אפדעיטעט, אזוי ארום טוישט זיך די אקטועלקייטן אינעם אידישען וויקיעפדיע משך פון איבערן 24 שעה אין טאג, דינענדיג אלס דער חרדישער און יידיש שפראך דראזש רעפארט, ווי למשל ווען די סאטמארע געריכט פסקים קומען ארויס וואס דאס אינטערסירט זייער פאר די יידישע אינטערנעט באנוצער ווערט דאס דארטן גראד ארויפגעשטעלט אויפן פראנט פעיזש אז די סאטמאר מחלוקת ענין איז אין די אקטועלע מצב און איז געווארן א שינו אין איר ענין.
אידישקייט
ענדערןדאס טוט פארשפרייטען אידישקייט, ווייל איר פאנטענציאנאל שטייט פאר אלס א צוזאג ווי צוקנויפטיגע אידישע דורות וועלן נוצען דעם זייט אלס הויפט בלאט מכוח איר אנציקלאפעדיע נאטור וואס סערווירט איין געוויסער פאלק אידן וואס רעדן זייער שפראך אידיש, זיך צו דערוויסן און לערנען איבער אלעס און אלעמען אויף די יידישע וועלט אין זייער יידישע לעבן פון אמאל און פון היינט.
דעמאקראטיע
ענדערןאויך ברענגט דאס דער אידיאל פון דעמאקראטיע צו די אידישע לעבן'ס שטייגער, וואס אלעס ווערט געפירט פון עסקנים מיט רבנים אן קיין פראצעס פון וואלן[50]. ווייל זי דינט ווי א פעסטע סאציאלע טול צו האלטן די יידישע פירער צו אקאונטיביליטי, מכוח א אפענער אנציקלאפעדיע, וויסענדיג אז דער אמת איבער זייער שאפן און לעבן ווערט דאקומענטירט און באשריבן אין די אידישע וויקיפעדיע, פאר טויזענטער צו ליינען און דעבאטירן, דורך טויזענטע פריוואטע באהאלטענע מענשטן וואס קיינער קען זיי נישט מעקן און צענזורירן.
תורה
ענדערןאויך איז דאס א ישיבה אדער כולל וואס איז געשטעלט פאר לימוד התורה, א ווירטואלער בית המדרש אוואו אידן קומן זיך צונויף דורך שרייבן אן אידישע אנציקלאפעדיע, און לערנען צוזאמן דורך שווערע סוגיות און גאנצעטע שטיקער תורה. איינער שרייבט א סברה, טעם, הלכה, מנהג, אדער פשט, אן אנדערער שפרינגט אויף און פרעגט דאס אפ און דעם רעדן בלאט, און פארענדערט דאס לויט זיין מסקנה, און דער דריטער מאכט א פשרה. און אזוי ווייטער ביז עס ווערט דורך פלפול און חברותא אויסגעדראשן א תורה שלימה.
קהילה
ענדערןבנוסף צו דעם אלעם עס איז אויך א קהילה אינעם פולסטען זין פון ווארט, אזא סארט ווירטואלער געמיינדע וואס פאראייניגט אידן פון אלע שיכטן און קרייזן וואס ווילן דא שרייבן און ליינען א אנציקלאפעדיע. די וויקאפידען ווי מען רופט די פלייסיגע באטייליגער זענען פון דייטשלאנד ביז ניו יארק און ארץ ישראל, אידן וואס שעצן דעם מוטער שפראך, אפילו זיי זענען נישט אזוי שטארק שולט דערין, ווילן זיי דאס אבער בויען און פערזערווירן פאר די דורות הבאים. יעדע ליאדע סעקונדע רוקט זיך איינער אן, מען ברויך דאך נישט קיין רשות צו שרייבן, און געט פלוצלינג א פארעכט, א ענדערונג, לייגט צו עפעס א נקודה און דעטאל וואס דער פריערדיגער האט פארהוילן און נישט געשריבן, אדער שמועסט איבער סיי וואסארא ענין, אין איר געראטענער רעדן בלאט, וואס יעדע ארטיקל האט א רעדן בלאט זיך אויסצושמועסן איבער דעם ענין. עס שלאפט קיינמאל נישט דער סייט, ווייל די שעות איבער די וועלט, מאכט אז מען ארבייט ווען מען שלאפט אין איין פלאץ, אפילו אין שבת ווייל אידן פון אוסטאראליע וואס ביי זיי איז שוין זונטאג זענען דעמאלטס פארנומען דא צו אויפלעבן קומט דאך אויס אז מיר זענען א שיינע אידישע קהילה. ]]
וויאזוי ארבייט דאס?
ענדערןוואס טרייבט איר וואוקס? און וואסערע ענינים שרייבט מען דארטן?
די דאזיגע צוויי שאלות זענען א סתירה איינס צום אנדערן, ווייל אן אנציקלאפעדיע דארף דאך זיין אלעס באשריבן, נאכדערצו אויב איז דאס א פרייער אפענער אנציקלאפעדיע וואס קיין שום קרייז אדער אידיאל קען נישט דאס באגרענציען אירע טעמעס אויף וואס דאס איז געשריבן, דאן דארף דאס דאך האבן אין זיך די גאנצע קאלעקטיווער וויסענשאפט פון די וועלט, וואס יעדע פון די זעקס ביליאן לעבעדיגע מענטשן האבן אין באזיס פון זייער מוח. און דאס איז דאך א ציל וואס איז נישט רעאליסטיש אויב מען נעמט ווידעראום אין באטראכט, אז דאס האט א טרייב קראפט וואס איז דאך לכוארה אויבן אויף יא שטארק באגרעניצט אין איר ענדציל, און סובסאקווענס אין אינהאלט. ווייל א טרייב קראפט איז דאך זיכער א באגרעניצטער כוח, און אין אונזער פאל, גאר שטארק מינימיזירט דוקא אין די שמאלע גרעניצען פון דריי תנאים: איינס א שרייבער צוויי וואס האבן אינטערנעט צוטריט און דריי ער מוז קענען שרייבן די אידיש שפראך?
אבער די סתירה פון די שאלות איז גאר גופא דער ענטפער פונעם הסבר פונעם אידישען וויקיפעדיע עקזיסטענץ און הצלחה, ווייל וויבאלד די באטייליגער קענען אידיש, און וויבאלד זיי קענען שרייבן, און וויבאלד זיי פארמאגן אינטערנעט צוטריט, איז זייער כוח שוין גענוג מעכטיג שטארק צו באשאפן די גרעסטע אידישע אנציקלאפעדיע אין היסטאריע מיט א אין-סוף ארטיקלן וואס אנטהאלט אינפארמאציע פון די וועלט פאר יעדן דאס צו לערנען און זיך באקענען און דאס טוישן.
זיי זענען טאקע גאר ווינציג אין צאל, אבער ווערענדיג געטריבן מיט א מעכטיגען כוח, צו פארשפרייטען וואס מען וויל די וועלט זאל וויסן און זיך לערנען, שאפט זיך אזא קנאת סופרים תרבה חכמה, וואס מען איז גורם אז אנדערע קומען דא מיט פלייס טוישן און פארציילן וואס זיי האלטן אז די וועלט זאל וויסן און לערנען לויט יעדןס פערזענליכע קוק וואונקל.
די גרונט פון וויקיפעדיע איז טאקע זיך האלטן נייטראל איבער יעדן ענין, אבער עס אנערקענט דאך אין די פרייהייט פון יעדן מענטש אויף די וועלט, און לאדענט יעדןס פערספעקטיוו און דעת לויט וויאזוי זיי פארשטייען אז דאס איז נייטראל קענען זיי דאס פרייהערהייט און אפען פאר אלעמען גלייך דאס צו טוישן אן קיין רעדאקציע וואס זאל באגרעניצען די דעת און אמת און זיי פארטרייבן דורך פארשטילן זייער רייץ אויסצופירן זייער מיינונג.
ביישפיל
ענדערןכדי צו פארשטיין אט די שטארקע רייץ פון א פרייען אומבאגרעניצטען כוח, וואס דאס הייסט אז קנאת סופרים איז באמת תרבה חכמה אויב מען לאזט די קנאה ברענען און פלאקערן אן קיין באגרעניצונג פון קיינעם אויף די וועלט, איז כדי צו ברענגן אלס ביישפיל דעם הויפט וויקיפעדיע מאדעל, די ענגלישע וויקיפעדיע וואס איז די גרעסטע און די ערשטע וויקיפעדיע שפראך.
אויב איר וועט אריינבליקן דארטן, וועט איר באמערקן א וואונדערליכע ענערגיע וואס דארטן בוזשעוועט, אזש אז עס שוין היינט צוטאגס דאס דריטע מערסטע באזוכסטע וועב סייט אויפן גאנצען אינטערנעטמוסטער:מקור. עס איז אינגאצען דא קארגע 6 יאר זינט די שרייבונג פון איר ערשטע ארטיקל דארטןמוסטער:מקור, און האלט שוין היינט צוטאגס אסאך מער ווי איין מיליאן ארטיקלן!מוסטער:מקור מיט איבער 400 מיליאן רעגעסטריטע באנוצערמוסטער:מקור עס איז די גרעסטע אנציקלאפעדיע זינט וועלט באשאפונג, מיט אסאך מער אינפארמאציע פון אלע אנדערע אנציקלאפעדיעס וואס האט גענומען יארן און עפאכעס צו שרייבן! וואס גייט דארטן פאר?! וועט איר זיך פרעגן וואס טרייבט אזא אסטראנאמישע וואוקס און אומפארשטענדליכע פאפולערקייט ביי מענטשן דאס צו בארבייטען?
אבער איר וועט באמערקן אז וואס טוען זיי דארטן די באנוצער? לאמיר גיין צו די סאטטיסטיקס זייט און עס אנטפלעקט זיך אז די ארטיקל זשארזש דאבליו בוש איז דאס מערסטע גענדערט און רעדאגירט דארטן. [2]
דזשארדזש בוש
ענדערןדאס ווייזט אז אקטועלע ארטיקלן ווערן די ענזשין וואס דאס ציעט דעם באטייליגער זיך צו אנשליסן און טרייבן ווייטער זיין באטייליגונג צו פארברייטערן אנדערע ארטיקלן פאר די גאנצער וויקיפעדיע פראיעקט. ווייל איינמאל מען זעהט אז די ברירה ווערט געגעבן פאר יעדן איינציגן פארשוין, נישט קיין חילוק זיין בייעס ווי גרויס עס איז, צו איז דאס א רעפובליקאנער אדער גאר ליבעראלער, אז יעדער קען טוישן אינפארמאציע וועט ער שוין ווייטער טוישן אלעס וואס עס איז נאנט צו זיין לעבן.
דער פירער פון די וועלטס מאכט איז נישט דארטן בעל הבית אויף דעם וויקיעפדיע, אבער ער איז אן אישו וואס העלפט די מערסטע פארן וואוקס פון וויקיפעדיע, ווייל די מיליאנען חברה וואס קענען ענגליש און זענען אדער זיינע שונאים אדער זיינע אוהבים, להבדיל ביי אונז, אדער זיינע חסידים אדער זיינע מתנגדים, וואס רעדן עגליש. וויבאלד זיי פארמאגן אינטערנעט צוטריט ברענט אין זיי די רייץ זיך צו לאזן הערן זייער מיינונג איבער זיין לעגענדע לעבן און שאפן, און ווערן געטריבן צו זיך באטייליגען אינעם אויספארעמונג פון ארטיקלן.
אהרן טייטלבוים
ענדערןאזוי אויך גענוי איז אין די אידישער וויקיפעדיע, דער ארטיקל איבער דאס לעבן און שאפן פון ר' אהרן טייטלבוים שליט"א, דער סאטמאר רבי פון מאנרוי, איז דאס מערסטע געטוישט און רעדאגירט. (נאך די ערשטע זייט, און אידישער וויקיפעדיע און וויקיפעדיע און פארטאל פון די אקטועלע ארטיקלן וואס זיי זענען אינעווייניגסטע סיסטעם בלעטער.) [3]
ווייל ער איז דער מערסטער עגבערטער אישו אינעם היינטיגען אידישן שפראך וועזען, (זיין ברודער זלמן לייב איז צו פריש אויף די פאליטישער האריזאנט) דאס ווייזט אז וויבאלד מיר געבן פאר בייעסד מענטשן וואס האבן צוטריט צו שרייבן און אינטערנעט און קענען די שפראך, וועלן זיי זיך צו דעם צוכאפן ווי צו הייסע קוגל דאס אויפרעסן און נעמען דעם בעיט און זיך באטייליגן.
זייער אסאך ארטיקלן טראגן דערווייל נאך א סלענט לטובת סאטמאר און אויך לטובת די ארונים פארטיי פון סאטמאר, און רוב פערזענליכקייטן באשריבן זענען פון דא פון די סאטמאר מחלקות וואס דאס באשעפטיגט איצט דעם וועזן פון אידיש שפראך.
מיר האבן דא בעלזא און זאליס וואס פאלן אריין דא אבער אין גאר א קלענערן טעמפאו און נאכנאנדיקייט ווי די סאטמאר ארונים דאס צו רעדאגירן און טוישן.
דאס איז צוליב וואס דער אידישער וויקיפעדיע שפיגלעט אפ דעם מציאות וואס זייער ווייניג אידן רעדן אידיש רוב פון זיי זענען חסידים און דאס גרעסטע טייל זענען סאטמאר חסידים,
און רוב חסידים האבן ניט קיין אינטערנעט צוטריט, און די וואס יא האבן נישט קיין היברו פאנטס בלייבן מיר איבער מיט אפאר געציילטע ארונישע שרייבער וואס זענען העווי אינוואלווד אין פאליטיק פון סאטמאר.
די ארונים זענען אפשר נישט רוב אין סאטמאר זענען זיי אין אלגעמיין די אינגערער דור, מאנרוי תלמידים, וואס פארשטייען בעסער צו טעכניק, זיי קאנטראלירן אויכט די יידישע הייד פארק גרופעס, די זאליס זאגן אז דאס איז צוליב וואס די ארונים פאלגן נישט די רבנים וואס אלע האבן געאסרט די אינטערנעט דעריבער זעהט מען זיי מער אויפן אינטערנעט און נישט צוליב דעם וואס זיי זענען מער געלונגענער, אבער איך שיהיה זענען די ארונים רוב אויפן אידישען אינטערנעט ספערע.
אבער אפילו די ארונים זענען שטערקער אדער מער, קענען זיי דאך נישט צענזורירן די אהרן טייטלבוים ארטיקל, און אלע סקאנדאלען פון דוכראויס די 20 יאר וואס ער האט געפירט סאטמאר ווערן אויסגעשמועסט אין גרעסטן דעטאל פון אלע ארטיקלן. ווייל וויקיפעדיע געט די זעלבע כוח פאר א יחיד ווי א רבים ווען עס קומט צום אמת.
א גוטער ביישפיל צו דעם איז דער צווייט גרעסטער קאנטראווערסיע אין אידישער וויקיפעדיע, נעמליך וואס טוט מען מיט ארטיקלן וואס זענען נישט אין איינקלאנג מיט די חרדישער לעבנס אויסקוק? פרומע זענען דאך די רוב פון אידיש שפראך, איז וויאזוי קענען דא די סעקלארע שרייבן ארטיקלן וואס זענען קעגן רוב?
מיעוט סעקולאריסטען קעגן רוב פרומע
ענדערןאויך איז די סיסטעם בלעטער א שטארקע אישו, ווי די הויפט זייט און די אקטועלע ארטיקלן, וואס די צוויי זענען אויך פון די מערסטע געטוישטע ארטיקלן, ווייל די דעבאטע איז וואס פונטקליך איז אקטועל? ביי וועמען? עס איז דאך דא אקטעועלע זאכן ווי די פרשה פון משה קצב וואס ביי די רוב וויקאפעדיעןס, די חרדים איז דאס אסור צו דערמאנען. די חרדישע צייטונגען האבן פארשוויגען דעם גאנצען פרשה און קיין ווארט נישט באריכטעט דערוועגן.
אבער פון דעסט וועגן דאך אין אידישער וויקיפעדיע געווינען אייביג די מיעוט סעקולארע באנוצער אז דאס זאל יא שטיין אויפן פראנט פעיזש אלס אן אקטועלע ארטיקל, ווייל אויב איז עס אמת אז עס איז אקטועל קענען די רוב חרדים דאס בשום אופן צענזורירען.
דער ענין פון איין ווילן צו צענזורירען דעם אנדערן און נישט קענען, טרייבט אטאמאטיק די וואוקס פון וויקיפעדיע, ווייל די ארטיקלן וואס האבן נישט קיין איידלקייט ווי סעקסואלע ענינים און האליוואוד פילם אקטיארען, און נאך איסורים וואס די חרדים שמעקט נישט אז דאס ווערט דערמאנט, ווערן דעבאטירט און דוקא געמעקט און דערנאך צוריקגעלייגט. דורך חרדים אנטקעגן פרייע, ממילא שאפט דאס א רייץ ביי די פרייע דוקא דאס יא בארבייטען, און פארקערט ביי די חסידישע ארטיקלן ווילן די פרייע דוקא מעקן, שאפט דאס א רייץ פון די חסידים דוקא יא בארבייטען.
קומט אויס נאך אזויפיל מלחמות איז די אידישע וויקיפעדיע רייך ביז גאר מיט אלע מינע ארטיקלן. און א אינטערסאנטער פאראדאקס שטעלט זיך ארויס, מער פון אלע וויקיפעדיעס; פון איין זייט איז באשריבן יעדע קליינטשיגער רעבעלע פון בארא פארק אבער פון די אנדערע זייט האט דער אידישער וויקיפעדיע מער ארטיקלן אין די קאטעגאריע:סעקס ווי די היברו וויקיפעדיע.
דאס ווייזט אז אפילו די חרדים זענען א רוב אין אידיש, איז אבער די אידישער וויקיפעדיע אויסגעשטעלט אז דער דעת פון א יחיד אויב איז ער אנטשלאסן אז דאס איז אמת, אפילו ער איז איינס קעגן מיליאנען, וועט ער איבערלאזן זיין חתימה דערויף און אפילו נאך שטערקער ווי די רוב.
איז דאך די שאלה וויאזוי קען מען בויען א אנציקלאפעדיע ווען אזאלעכע גרונטליכע מיינונגס פארשידענהייטען שטויסן זיך צונויף, ווי קען א חרדישער איד וואס די תורה ווארענט אים לא תתורו אחרי לבבכם ואחרי עינינכם זיך אריינלאזן אין אז נסיון פון כפירה מינות און תאוות?
אויף דעם מוזן מיר נענטער באטראכטן וואס איז די נסיון פונטקליך?
אידישקייט קעגן די פרינצים פון פריי און אפען
ענדערןוויאזוי איז דאס פריי פון צענזור און אויסגעהאלטן לויט אידישקייט?
דער הויפט געדאנק פון די וויקיפעדיע איז צו בויען א פרייע אפענע ענציקלאפעדיע וואס יעדער איינער קען דארט שרייבן אמת'ע אינפארמאציע אָן קיין צענזור. דער געדאנק (און בעצם דאס גאנצער אינטערנעט) איז לויט טייל בעלי דעות דירעקטליך א צוזאמעשטויס און פראבלעם לויט די פרומע געמיינדע, (וואס זיי זיינען רוב יידיש-רעדנערס) און דערפאר קומט דא ארויף אפט דער נושא און פראבלעם איבער דעם צו באגרעניצן די וויקיפעדיע עפ"י דעת התורה און נישט איר לאזן זיין פריי פאר יעדן צו שרייבן אפילו רעכטע אינפארמאציע וואס שטימט נישט עפ"י התורה.
אבער וויבאלד אלעס מוז ווערן געשריבן נייטראל, קומט דאך אויס אז מיר שרייבן דא סיי ווי סיי נישט קיין כפירה אין יידישקייט, פארקערט, רוב פון אונזערע ארטיקלען זענען ארום אין איבער יידישקייט. אבער פון דעסטוועגן, צום ביישפיל, ביי די פילאזאפישע ארטיקלען וואס זיינען עוסק אין "קיום האל" מוזן מיר און מעגן לאזן ארויפבריינגען די דעות פון די כופרים, כדי דאס נייטראליש אפשלאגן למען האמת. אדער ווען מיר רעדן וועגן "נאטור וויסנשאפט" מוזען מיר בריינגען פארשונגען פון די סייענטיסטען, כאטש וואס דאס קען זיין אין קעגנזעץ די תורה. אין די רגע וואס מען שרייבט "לויט די פארשערס" ווערט די ארטיקל נייטראליש, און מיר מעקן דאס נישט אויס, לויט די גרונדענע געזעצן פון וויקימעדיע וואס עס איז נישטא אויף זיי די געזעץ פון וואלן, ליינט מער דא. און עס איז פארט נישט קעגן הלכה און דירעקט יא אויסגעהאלטן צו באשרייבן די פראגע'ס אויף די אמונה וואס מענטשן קענען האבן מיטן חשבון דאס צו פארענטפערן בבחינת ודע מה שתשיב לאפיקורס שלך.
צו סאך אינפארמאציע קען אייביג זיין א זעלבסט מארד כלי פאר מענטשען וואס ווילן זיך הארגענען אדער נאר פאר קינדער און שוואכע אינגעלייט. מען וועט דאס קיינמאל נישט קענען געהעריג שליכטן דעם פראבלעם. מען לערנט דאך נישט אין חדר מיט קינדער געוויסע רש"י'ס טאקע דערפאר, אבער קיינעם איז נאך נישט איינגעפאלן דערוועגן צו פארברענען רש"י, און זאגן אז דאס איז נישט תורה.
פארשטייט זיך אז מיר פארלאזן זיך אז די סארט שוואכע חסידים אדער קינדער וואס האבן פארט דעם פראבעלם פארלאזן זיך סיי ווי סיי אויף די רבנים וואס אסערן סיי ווי אינטערנעט ממילא קומט נישט אויס אז וויקיפעדיע איז קעגן קיינעםס אידישקייט הלכה.
ארטיקלען וואס פארטוהען זיך מיט סעקס און נאך אומאיידעלע ענינים טוען מיר ווי די תורה מיר שרייבן פונקטליך וויאזוי און וואס צו זיך באגיין כדי אפהיטן פון טעותים וואס קען זיין טויטליך אויף די וועלט און אויף יענע וועלט.
צאל באנוצער
ענדערןמוסטער:איבערשרייבן איינגעשריבענע באנוצער האט זי עטוואס מער פון 600, אבער דאס שפיגעלט לאו-דווקא אפ די ריכטיגע צאל באטייליגער ווייל איעדער איינער מעג זיך האבן עטליכע באנוצער נעמען אויב מען נוצט דאס נישט צו שאפן קאנסענסוס איבער תוכן וויאזוי דאס זאל געשריבן ווערן.
עס זענען געווענליך אייביג דורכאויס 24 שעה אין טאג אקטיוו עפעס איינער אדער מערערע. טייל מאל 3 אדער 4 מענטשען קומען זיך ארויף אויף איין מאל צו די זעלביגע צייט בעיקר ווען עס שאפט זיך א מחלוקת, אדער אין די שעות פון די נאכט, וואס דער עולם האט מער צייט צו וואלענטורן און זיך אפגעבן מיט זייער האבי ווען מען ארבייט נישט פאר פרנסה אדער אנדערע קריטישע פארנעמונגען.
לענגאויס די קורצע צייט אפשניט זינט איר עקזיסטענץ, האבן זיך שוין אין איר באטייליגט פילע אידיש שרייבער וואס זייער צאל איז שווער צו אפשאצאן, ווייל אסאך פון זיי האבן בלויז פאראכטן א קלייניגקייט וואס האט זיי געעגבערט בשעתן ליינען, דינענדיג אלס רעדאקטאר פון אנדערע. און בכלל קען מען דערין שרייבן אן א באנוצער נאמען, דורך בלויז פונעם אייפי אדרעסע ממילא איז נישט שייך צו דאקומענטירען א צאל פון באטייליגער אין דעם אידישען ווירטואלען פענאמענאן וואס רופט זיך אידישער וויקיפעדיע.
די אידישער וויקיפעדיע איז שוין א פולשטענדיגער קהילה פון הונדערטע שטענדגיע טעגליכע געשוואורענע באנוצער, אבער אירע פירער ראשי הקהילה זענען די מערקווערדיגע אנטייל נעמער וואס האבן נישט זיך באגאנונג מיטן ליינען נאר נעמען די פעדער און דאס אויספארעמען דאס זענען טאקע דערווייל ינשט הונדערטע אבער עטוואס מער פון מוזמן.
עס האט שוין דערגרייכט 724 ארטיקלען אין קארגע צוויי יאר פון ווען זי איז געגרינדעט געווארן כ' אדר ה'תשס"ד (מארץ 13 2004) [51] איר ערשטע ארטיקל (צעטיל קטן) איז געשריבן געווארן נאר ט"ו כסליו תשס"ה (נאָוועמבער 28). היינט צוטאגס איז שוין דא 724 ארטיקלען. די ערשטע טויזנט איז געשריבן געווארן אין פארלויף פון 3.5 מאנאטן, אויך די צווייטע טויזנט איז געשריבן געווארן אין 3.5 מאנאטן, צווישן י"ב אדר תשס"ו צו א' אב תשס"ו.
ווער זענען זיי?
ענדערןאויב מען שטעלט די יידישע שפראך וואס האט נאר קוים אפאר קארגע הונדערט טויזענט רעדנערס[52], און אפשר אפאר טויזענט מער וואס פארשטייען אבער נוצען דאס נישט אלס זייער מוטער שפראך, קעגן אנדערע שפראכן (ווי צום ביישפיל יאוואניש אין אינדיע מיט 100 מיליאן רעדנערס וואס האבן ווייניגער ארטיקלען ווי אונז) איז דאס א גרויסע דערגרייכונג פאר אזוי ווייניג יחידים זאלן האבן אזאלכע כוחות און צייט?
איז די ענטפער אז דאס איז גארנישט קיין נס. עס איז זייער פאשטענדליך איר וואוקס ווייל די מאדעל פון א אנציקלאפעדיע וואס לאדענט יעדן איינעם צו שרייבן אן באצאלט איז די גאנצער טריק דא, ווי איר וועט זעהן נאכן זיך באקענען מיט די חברה וואס שטייען אונטער דעם פראיעקט.
עס איז נישט ערלויבט אין קיין איין וויקיפעדיע צו באשרייבן אוטאביאגראפיעס אויף אירע באנוצער און עס איז טאקע פארהאן פאליסיס דערקעגן ווי למשל וויקיפעדיע:מערקווערדיגקיט, אז אויב דער מענטש איז נישט דערמאנט אין קיין איין גוגל סוירטש, אז מען רעדט פון אים ערגעץ אנדערשט פון וויקיעפדיע איבערן ברייטען אינטערנעט, איז ער נישט געונג מערקווערדיג פארן וויקיפעדיע זעלבסט צו באשריבן ווערן. און אויך וויקיפעדיע:אטאביאגראפיע. אז מען טאר זיך נישט זעלבסט באשרייבן, ווייל אלעס מוז זיין ניוטראל באשריבן אין אדם קרוב אצל עצמו, דאך פארלאנגט זיך דא צו באשרייבן די אקטיווע פערזעהנליכקייטן כדי מען זאל פארשטיין דעם אידישען וויקיפעדיע א בחינה פון באשרייבן זשימי וועילס אויפן ענגלישן וויקיפעדיע און דוד שי אויפן היברו וויקיפעדיע וואס זייער נדבה צום פראיעקט איז דאקומענטירט כדי צו פארשטיין דעם ענין פון זייערע וויקיפעדיעס.
די סיבה פארוואס באשרייבן מענטשן אונטער די וויקיפעדיע איז א פראבלעם איז ווייל דאס וועט דאך ווערן א מחלוקת, אז טאמער איז דאס א זאך וואס האט א מקור באלאנגט דאס אויפן דעם באטרעפעדןס באנוצער בלאט אבער וויבאלד די אידישע וויקיפעדיע איז אויסגעפארעמט ביי בלויז 5 באנוצער און דאס טראגט דערווייל זייער גאנצער כאראקטער קען מען נישט פארשטיין די אידישע וויקיפעדיע אן זיך באקענען מיט די באנוצער אונטער דעם איז אויף דערווייל ביז דער מצב טוישט זיך דראסטיש זענען די פאלגענדע די מערסטע מערקווערדיגע פערזעהנליכקייטן זיך צו באפריינדען.
קאנטראווערסיע
ענדערןבאנוצער:יודל איז פון אירע הויפט באנוצער. ווי טייל [4] זאגען אז דאס איז דערווייל זיין פריוואטער בלאג[53]. [5]. אבער דאס איז זיכער אז בעפאר ער איז אהער געקומען איז די אידישע וויקיפעדיע געווען פארלאזט [6].
יודל איז די הופט טעמע אויף די אידישע וויקיפעדיע[54], פאר די לעצטע יאר און א האלב[55], אלעס אין איר ווערט געטריבן צוליב יודל[56], דאס הייסט ארום אים און זיין באטייליגונג. ווי אויך דעני'ס מעטא בלאט איז דאס מערסטע פיל מיט טענות קעגן יודל, [7].
אקטועלע געשענישען
ענדערןווייל יודל שטעלט ארויף טעגליך די אקטועלע ארטיקלן אויפן פראנט פעיזש דערמיט אויפלעבנדיג די אינטערעסע און דעם יידישען וויקיפעדיע. דורך לייגן פון די סארט אקטועלע ארטיקלן וואס וועקט דעם ליינער צו טראכטן איבער די אישוס און איר ענדערן און פארעכטן. דאס קען אויפוועקן אויך האס, כעס, ליבע, שטאלץ, איבל און שאנדע און אזוי ווייטער פארשידענע עמאציעס אז די ליינער זאלן זיך נעמען אין די האנט אריין און אויספארעמען די ארטיקל און נישט בלויז ליינען.
ווי למשל ער האלט זיך נישט אפ פון צו שטעלן די סארט ארטיקלן וואס קאכן זיך צווישן אידן איבער סעקס אביוז אדער איבער אהרן טייטלבוים וואס כאטשיג די היימישע צייטונגען אפיציעל איגנאררירן דאס, אבער וויבאלד דאס איז באמת אקטועל און ברענט אין די ליינער דאס צו דורכטאן, לויט וויאזוי ער וויל, האט די ליינער נישט קיין ברירה נאר צו שרייבן. [8].
אפענקייט
ענדערןדי טענות פון די פרומע, לגבי שמוץ [57]און די פרייע לגבי חסידות[58], און אזוי ווייטער יעדער איינער לויט זיין אינטערעסע קעגן די אינטערעסע פון אנדערע גרופעס, וואס זאגן נישט קיין ליגענט ווען זיי זאגט אז זיי ווילן טאקע דאס נישט ליינען אויפן פראנט פעידזש[59], אבער נישט ווייל עס איז באמת נישט אינטערסאנט, נאר זיי ווילן זיך פארהוילען פון פאקט, ווי זיי טענה'ען אז דאס פארטרייבט זיי, ווייל זיי ווילן נישט צוהעלפן צו דעם, [60].
אבער וויבאלד די אידישע וויקיפעדיע איז א אנציקלאפעדיע בעפאר א קהילה קענען זיי נישט שטערן יודל.
די ציאונג פון אן אנציקלאפעדיע איז אז מענטשן קומען דערצו דוקא צוליב די עכטע אמת. קיינעם אינטערסירט נישט א דיפלאמאטישער האלבער אמת וואס חנפעט די אינטערעס פון יעדע גרופע, ווייל דעמאלטס בלייבט מען מיט גארנישט, און חנפענען איין גרופע מער ווי די אנדערע איז קעגן די וויקימעדיע פאונדאוציע גרונד אז דאס איז פריי פאר יעדן[61].
אמת זיי ווערן געטשעפעט און סשמעקט זיי נישט דאס צו האבן פאר די אויגן, אבער זיי זענען דאך נייגעריג און קומען דא צוריק דאס צו זעהן ווען עס איז זיי יא געשמאק, און ווען פאר די אנדערע גרופע איז דאס נעגעטיוו. קומט אויס אז דאס טשעפע איז די הויפט טרייב קראפט פון וויקיפעדיע מאדעל, אז זיי וועלן זיך צוטשעפענען איבער דעם און אויב זיי זעהן אזא שרעקליכע זאך וואס עגבערט זיי וועלן זיי נישט אנטלויפן נאר דא אהערלויפן דאס צו פארבעסערן.
די ענטפער צו יודל איז, אז וויבאלד אין אנהביי איז דאס שרייבן פון אן אנציקלאפעדיע געוואנדען אויף די הילף פון פראפעסיאנאלען איז דער באשעפטיגונג פון יודל מיט סענזאציאלע און קאנטראווערסיאלע אישוס איז א סתירה צו די אינטעלעקטואלער רוח וואס דארף הערשן אין אידישען וויקיפעדיע ווען עס האט בלויז אפאר געציילטע ארימע ארטיקלן, און דערנאך זאל דא דערלאזן אלעס ערשט ווען זיי האבן שוין דא בארבייט.
אבער יודלס ענטפער צוריק: אז דאס איז דער גאנצער סוד פון וויקיפעדיע אז די שנאת עם הארץ לתלמוד חכם און פארקערט איז דאך דווקא יא די תירוץ פארוואס די קאטאגאריע פון סייענס אינעם ענגלישן וויקיעפדיע איז רייכער לויט אסאך פארשונגען פון אנציקאלעפדיע בריטאניקע, ווייל דוקא די סייענס חברה באדערט מיס-אינפארמאציע, און ווי קלוגער מען איז וועט מען זיך מער באדערן דאס צו פארעכטן.
אויב מען וועט נישט דא לאזן שרייבן דעם עם הארץ אויף זיין אופן וועלן די חכמים זיך קיינמאל דא קימערן, יודל טענהט: אז פאר ער האט דאס געטאן זענען זיי נישט דא געווען, קומט אויס אז ער האט זיי אהערגעשלעפט ווי ווייט מעגליך די בעלי גאווה, לויט אים, וואס האלטן זיך אז זיי פארשטייען מער פון אים און זיי קענען אים נישט סתם אזוי אפשטילן און זיך צוריקגיין צו זייערע זשאבס צו שרייבן פאר די פארטייען און אונז איבערלאזן עלענד אלייןס אויפן אידישען וויקיפעדיע.
אחוץ פון דעם וואס זיי זאגן ליגענט אז יודל געבט זיך מער אפ מיט די סארטן זאכן, ער האט דא געפענט און געשריבן אסאך מער ארטיקלן איבער כללית געזונטהייט און סייענס און ביזנעס פיל מער ווי די ביליגע אישוס. און אין א אנציקלאפעדיע איז נישט שייך קיין ביליגע אדער שמוציגע ארטיקל אלעס איז דעת.
זינט דאן זענען זיי אלע געפאלען ווי די פליגן און אויסבלאקירט געווארן דורך סטוארטס אדער סתם זיך אלייןס אפגעלאזט פון דא, פארן נישט וועלן דא אויפארבייטען דעם וויקיפעדיע צוזאמן מיט אים, נאר מאכן א שארט קאט אים ארויסציווארפן דורך פארשידענע טעראר מיטלען ווי ארויסגעבן זיין פערזענליכקייט און נאך מעשים וואס ווערט נישט טעלארירט אין א פרייען געזעלשאפט. דערווייל איז נאך יודל דא יעדן טאג און איז דער פלייסיגסטער באנוצער, וואס האט נאך נישט פארפעלט קיין איין טאג.
פאליטיק
ענדערןער האט פיל אויסצושטיין צרות פון די סארט שרייבער וואס ווילן דא זאל ערשיינען דווקא וואס איז זיי באקוועם צו ליינען, ווי צום ביישפיל טענהט איינער, אז יודלס גאנצער ארבייט דא איז צו באשמוצען די סאטמאר פרומער עולם. ער ענטפערט צוריק אז דאס איז נישט שמוץ און א אנציקלאפעדיע קומט אלע לשון הרע'ס אויף די באקאנטע פערזענליכקייטן. [9].
עס גייט אויף אזוי ווייט די צענזור תאווה פון די באטרעפענדע פארטייאישע שריפט-שטעלער, אז זיי זענען מודה ברחל ביתך הקטנה אז אלע פרטים זענען אמת ויציב און ברויך דאקומענטירט ווערן און דאך פארלאנגן זיי דאס צענזורירן מיטן נארישן תירוץ אז דאס נישט האבן א מקור מאכט דאס אויסזעהן ווי א בלאג[10].
זינט יודל איז אריינגעקומען איז אייביג לעבעדיג, אלע ניקס וואס געהערן אפשר פאר איינער (די פראפעשענעל אידיש שרייבער) טענהנען אז ער איז א שלעכטער מענטש וואס רודפען נייע באנוצער פאר גארנישט און פאר נישט, אבער יודל טענה'ט אז זייערע טענות קעגן אים איז פאלטש און אומבאזירט אויף גארנישט נאר בלויז אז זיי זענען פארטייאישע צייטונג שרייבער, וואס עגבערט די עקזיסטענץ פון א פרייער אנציקלאפעדיע וויסענדיג אז יודל האט גארנישט מיט די גאנצע סאטמארע מחלוקת און ער וועט פייטן צו לאזן אלעס סיי איבער אהרן טייטלבוים און סיי איבער זלמן לייב טייטלבוים, און דאס איז די איינציגסטע זאך וואס שטערט זיי.
באנוצער:יודל ברענגט צו דעם א ראיה אז די רדיפות קעגן אים האלט שוין אן איבער א יאר אין א האלב, און למעשה זענען די אלע באנוצער וואס העצן קעגן אים אדער ארויסבלאקריט אדער געווארן אויס סיסאפ אדער זיך אפגעטראגן פון דא מיטן סטראשע אז ווילאנג יודל איז דא זענען זיי נישט טעטיג.
יודל איז דא געווארן א סיסאפ, אומגעבעטענערהייט דורך באנוצער:גאנגלערי, נאכדעם וואס אן אנדערער האט דאס געבעטן פאר זיך, און גאנגלערי האט געהאלטן אז אויב מען געבט פאר דעם אנדערן א גרעסערע כוח, מוז דאס געגעבן ווערן אויך פאר יודל כדי עס זאל נישט זיין קיין אביוז איינער אויפן אנדערן. יודל זאגט שטענדיג אז ער וויל נישט נוצען דעם כוח, ווייל דערווייל איז ער דא נאך אינוואלווד אין יעדן מחלוקת ממילא איז ער א נוגע בדבר און אביוזער אויב ער נוצט אויס די כוח צו פארגרינגערן אויף סיי וואסארא אופן צו געווינען עפעס א מיינונגס פארשידענהייט.
צייט קעגן סאקפאפעטרי
ענדערןאיינע פון די הויפט מעלות און חסרונות פון די פראגראם וואס הייסט וויקי איז אז נישט נאר רוב דיעות געווינען, נאר אויך די דעות וואס האבן רוב צייט געווינען די אויספארעמנוג פון די זאכן אינעם וויקי, ווייל וויבאלד מען מעג האבן מערערע באנוצער נעמען, ווען דאס איז נישט אין דירעקטען אנשטויסט פון זיך פירן ווי א אפענער סאקפאפעט לגבי איין אישו, קען דאך זיין אז איין ניק איז דער זעלבער גערעכט ווי דער אנדערער מענטש מיט הונדערט ניקס.
דאס איז אויך די הויפט פראבלעם וואס די חרדישע פארטייאישע שריפט שטעלער קענען דערווייל נישט געווינען יודל'ן, זיי טענה'נען אז ער האט מער צייט ווי זיי\ער זיך צו מאכן באנוצער נעמען און דאס נוצען על כל פנים מער ווי ער\זיי. און פארנוצט אן אנדער נאמען צו היטן אן אנדער אישו שטענדיג, אבער דערמיט קומט אויס אז נאך אלעמען סוף פסוק האט ער די מערסטע פינגער אפדרוקן צו היטן די גאנצער אויסשטעל פון אידישען וויקיפעדיע קעגן אים\זיי קומט אויס אז אין גרויסן בילד לגבי די אישו פון לאזן היימישע ביאגראפיעס פון די שוויצערס און פירער פון די סאטמארע לאגער האט ער דערווייל אויסגעפירט צו לאזן זייער לעבן און שאפן דאקומענטירט כאטשיג זיי זענען נאר ווערד צו באשריבן ווערן אין היימישען פאקוס און נישט אין כללית'דיגן אידיש. מוסטער:מקור
יודלס תירוץ אז ער האט טאקע פיל נעמען אבער ווילאנג דער ארוני דאס וואס האט אויך פיל נמעען איז דא מוז ער אים באקעמפן מיט יענעםס טולס. און דאס אז ער האט מער צייט צו מאכן מער נעמען איז דאך א לאכעדיגע טענה וואס ווייזט גארנישט מער פון פארביטערטקייט.
אלע באנוצער פון אידישען וויקיפעדיע וואס רוב פון זיי זענען שוין נישטא האבן זיך געוואנדען צו דעני וואהל אראפנעמען די סיסאפ כוח פון יודל, דעני האט געזעהן אז יודל נוצט דאס סיי ווי נישט האט ער דאס אראפגענומען מיינענדיג אז די 3 חברה פארעמען עפעס א קהילה מיט אן אינטערעסע לטובת וויקיפעדיע, גאר שנעל האט מען זיך איבערצייגט אז דאס אראפנעמען די סיסאפשאפט פון יודל האט גארנישט געהאט איבער א פראבלעם פון סיסאפ וואס יודל זאל האבן גענוצט דאס קעגן די קהילה, נאר רוני מיט די 2 אנדערע חרדישע ניקס האבן אנגעהויבן דא צו בלאקירן יודל טעגליך. האט זיך ארויסגעוויזן אז זייער ציל איז געווען דא צו פארעמען די קהילה אנדערשט ווי יודל. און דאס איז צענזור לכל הדיעות וואס קיין מיליאנען מענטשן קענען נישט דורכפירן אונטער די וויקימעדיע פאונדאוציעס געזעצן.
דאן איז יודל גאר געווארן צוריק סיסאפ, וואס זיין\זיינע קריטיקירער זאגן אז יודל האט דא די אויבערהאנט צוליב זיין קאלן דעני 3 מאל א טאג. [11]. דעני האט שפעטער מודה געווען אז ער האט באניינפלוסט די סטוארטס בשעתו אז יודל פארטרעט די אנדערע האלבע חרדישע שיטה, יודל האט דערנאך פראטעסטירט פאר דעני אז ער פארטרעט קיינעם נישט בלויז זיין אייגענע דעת. די מציאות איז אז יודל וויל נישט דא זיין סיסאפ ווייל דא איז באמת נאכנישט קיין געהעריגע וויקי אז מען זאל געבן פאר איינער מער פון אנדערען העכערע טולס.
לויט ווי א סטוארט פארציילט דער וואס האט אים דא געמאכט דאס צווייטער מאל פאר סיסאפ, איז דאס געקומען נאך אן אפשטימונג פון אלע סטוארטס אויף אמאל וואס אלע האבן באשאלסן פה אחד צוריקגעבן יודלס סיסאפ נאכדעם וואס זיי האבן מיטגעהאלטן ווי מען שפארט דא אויס יודל יעדן טאג נאכאנאנד כדי צו געווינען די אויבערהאנט אין אידישען וויקיפעדיע, וואס אויף דעם טאר מען נישט נוצען די כוח פון סיסאפ.
זיין ציל אין אידישען וויקיפעדיע איז צו אויסשטעלן אידישקייט לויט זיין ווילן, דורך שרייבן און אויפארבייטען וויפל ער קען אן אנציקלאפעדיע וואס די אמת, און בלויז די אמת, איז דארטן פארהאן פאר יעדן וואס זוכט דעם אמת.
שלום בערגער
ענדערןבאנוצער:שלום בערגער מאכט דעם אידישן וויקיפעדיע אויס חרדיש.
די מצב פון אידיש איז היינט ביי די חסידים אין די מויל, אבער עס טרעפט זיך נאך יחידים וואס כאפן זיך אן אין אידיש און ווילן דאס פערזערווירן אלס א געטרייהייט צו זייער טראדיציע איינע פון אירע העלדן איז שלום בערגער א דאקטער און אידישער שריפט שטעלער פארן פארווערטס און אלגעמיינער זשורנאל מיט אידישע בלאגס און אזוי ווייטער פעולות דאס אויפצופרישן ביי די פרייע אידן וואס רעדן שוין נישט אידיש.
ווען מען לאזט בלויז די וויקיפעדיע ביי חסידים פארבלייבן מיר מיט א אנציקלאפעדיע וואס אינטערסירט זיי און נישט קיין סעקולארע ענינים. איז אבער דא אנגעקומען א שליח פון הימל נאכן ווערן געפייניקט פון באנוצער יודל אויף זיין בלאג אז אים אינטערסירט נישט באמת אידיש ווייל ער האסט חרדים און געוואלט ווייזן אז ער האט יא ליעב חרדים און אפגעשריבן אפאר ארטיקלן וואס האט באלאנצירט די וויקיפעדיע צו פרייהייט.
ער האט אפגעשריבן זייער אינטערסאנטע ארטיקלן וואס האט מיט דאקטעריי און רפואה און דאס בלאנצירט פון די חסידישע ארטיקלן,- כאטשיג אין אמתן גערעדט האבן יודל קאצקער און רוני אפשר אפגעשריבן מיליאן מאל מער ווי אים סעקולארע ארטיקלן איז אבער זיין אנוועזנהייט אלס א באקאנטער פרייער סעקולאראר אידיש רעדער א גורם צו פארשטאפן די מויל פון די קעגענער פון ויקיפעדיע וואס שרייען אז דא איז בלויז חרדיש.
אויך האט שלום שוין אפגעשריבן פיל ארטיקלן פאר די אידישע פרעסע איבערן וויקיפעדיע בכלל און אידישע וויקיפעדיע בפרט.
לערי ריינהארט
ענדערןטעכנישע סטרוקטאר געבויט דורך גאנגלערי, ער איז א איד פון מינכן דייטשלאנד, איז געווען אקטיוו דורכאויס דאס גאנצע צייט וואס וויקיפעדיע, איז געלעגן טויט ווי אין א בית החיים, פון איר גרינדוגנ ביז באנוצער:יודל און אנדערע האבן זיך דא אנגערוקט, אליינס און עלענד געבויט דעם סטרוקטאר מיט אלע טולס פאר צוקנופטיגע דורות דאס איבערצונעמען גרינגערהייט.
זינט די חסידים האבן זיך דא אנגערוקט פעלט ער שוין נישט אויס ווייל ער קען נישט ממילא קיין געהעריגע יידיש נאר דייטשיש. זיין ציל איז געווען צו בויען אידישקייט און עפעס האט אים באטראפן וואס לאזט אים מער זיך נישט אפגעבן מיט דעם. ער האט געשריבן די לעצטע פאר חדשים פון זיין אנוועזעהייט אויפן וויקיפעדיע זייער אנגעשטרענגט און פארגעזאגט אז עפעס גייט פאר מיט אים און ער וועט מוזן אויפהערן שרייבן.
מארק וויליאמסאן
ענדערןנאוד האט טראנסלירט סטרוקטאר אויף יידיש, ער רופט זיך אויך קליינער קעניגל ווייל זייענדיג אלט בלויז 16 יאר האט ער געפירט די אידישע וויקיפעדיע ווי א קליינער קעניג ביי זיך אין טאטענס וויינגארטן לויט ווי אים האט געפאלן, ער איז געווען דער איינציגסטער אקטיווער סיסאפ פאר א שיינער שטיק צייט.
געבוירן אין רומעניע האט ער אימיגרירט מיט די משפחה קיין אריזאנע אמעריקע, ער איז שולט אין צענדיליגע שפראכן, און צוגאב צו זיין קענטעניס אין טעכניק, ביי אים אינדערהיים רעדט מען ארגינעלע יידיש, און ער איז אקטיוו אין פארשידענע וויקיפעדיע שפראכן. ער איז געווען דער נחשון וואס ווערט באצייכענט אין די היסטאריע פון אידישען וויקיפעדיע אלס דער ערשטער וואס האט זיך אריינגעווארפן אין אויפבויען דעם אידשען וויקיפעדיע דורך איבערטייטשען אלע טולס און קאמענדס פונעם סטרוקטאר אויף אידיש.
זייענדיג א אינג בחור האט ער זיך אבער מיט דער צייט פאראמפערט און געווארן פארביטערט מיט די חרדישע באנוצער וואס רעדן און שרייבן אנדערשט יידיש, און די חסידישע באנוצער האבן נישט געכאפט אז מען האט דא צוטאן מיט א אינג אינגל, האבן זיי אים פארמסרעט פאר די העכערע אינסטאנצן פון וויקיפעדיע, (ליינט דא דעם דראמטישן קאפיטאל פון אונזער היסטאריע) אזוי ארום איז ער צוביסלעך געווארן א שטער פאר איר וואוקס, ווייל ער האט זיך נישט געהעריג פארשטאנען מיט דעני וואל, און די מסקנה איז געווען אז די אידישע וויקיפעדיע האט אים פארלוירן, ער איז די ערשטע און לעצטע מנהל דערווייל וואס איז געווארן אויס קעניג און די-סיסאפ'ט און האט דאס נישט געקענט איבערטראגן. אבער זיין נדבה קען קיינמאל נישט פארגעסן ווערן פון די אידישע וויקיפעדיע.
זיין ציל איז געווען בויען אידיש לויט זיין פארשטאנד און ווילן אז מען זאל שרייבן בלויז לויט ייווא, די רגע וואס ער האט געזעהן אז די חסידים געווינען דא און מען שרייבט נישט אויף ייוו"א האט ער אויפגעגעבן דעם ציל און נעלם געווארן.
דאס איז נאר ווארשיינליך צוליב דעם וואס אידיש איז דאך נישט זיין שפראך וואס ער וויל בלויז רעדן, און ער קען זיך זייער גוט באגיין מיט אנדערע שפראכן.
עפילאג
ענדערןדי מסקנה פון דעם גאנצען ארטיקל לאזט אונז מיט איין אויספיר:
לויט ווי די טבע איז אז מענטשן זענען פארשידענארטיק און אנדערשט כשם שאין פרצופיהן שוות כך אין דעיתוהן שוות, וועט דער אידישער וויקיפעדיע קיינמאל נישט אינטערגיין.
און דוקא די מחלוקת און קנאה איז דער סוד פון איר סוקסעס.
ווייל אויב מען לאזט איינעם זיך לאזן הערן פרייערהייט, אן קיין אויבערהאנט פאר קיינעם מער ווי דעם צווייטען, וועט זיך יעדער אנשליסן אין דעם פראיעקט נישט בלויז די שרייבער און נישט בלויז די בעלי גאה.
- וויקיפעדיע
- קריטיק אויפן אידישער וויקיפעדיע
- א ליסטע פון אלע מנהלים.
- וויקיפעדיע:וויקיפעדיע דארף אייך
רעפערענצען
ענדערן- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Yiddish_Wikipedia#Lively_front_page
- ↑ וויקיפעדיע.
- ↑ [[1]
- ↑ וויקיפעדיע
- ↑ װיקיפּעדיע:אינטערשפראך לינקס
- ↑ וויקימעדיע פאונדאוציע
- ↑ וויקיפעדיע:פאליסיס און אנווייזונגען
- ↑ וויקיפעדיע
- ↑ וויקיפעידע:וויקאפידען
- ↑ וויקיפעדיע:אדמיניסטראציע
- ↑ וויקיפעדיע:אדמיניסטראציע#סיסאפ
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט#צענזור
- ↑ וויקיפעדיע:ארטיקל פארשליסונג
- ↑ וויקיפעדיע:ביראקראט
- ↑ וויקיפעדיע:סטוארט
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ וואס וויקיפעדיע איז נישט#וויקיפעדיע איז נישט צענזור
- ↑ וויקיפעדיע:זיך אויפירן ציוויל
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ חומש
- ↑ אידישע הויז
- ↑ יידיש#היינט צוטאגס
- ↑ יידיש#היינט צוטאגס
- ↑ חרדים#היאראכיע
- ↑ אינטערנעט#איסור
- ↑ אפגעפארענע
- ↑ טייפן#זיך אויסלערנען
- ↑ גוגעל#מאנאפאל
- ↑ גוגעל#בלאט ראנק
- ↑ וויקיפעדיע:לינקס
- ↑ הייד פארק#יידיש
- ↑ כל העולם כולו#ווער שרייבט דארטן
- ↑ הייד פארק#סאטמאר מחלוקת
- ↑ װיקיפּעדיע:סטאטיסטיקס#ליינער
- ↑ וויקיפעדיע:לעצטע ארטיקלען
- ↑ [[וויקיפעדיע:וואס וויקיפעדיע איז נישט
- ↑ חרדים
- ↑ וויקיפעדיע.
- ↑ יידיש#צאל
- ↑ באַניצער רעדן:יודל/ארכיוו 8# אלזוז רוני איבער סיסאפ
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ he:שיחת משתמש:Harel#הראל: עד שלא יהיה יותר משמתמשים אין עתיד ליידיש וויקיפעדיע
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material
- ↑ Insert reference material